In gesprek met Jan-Willem Heijkoop, adviseur en woordvoerder van de stichting, voor de stand van zaken rondom laaggeletterdheid in Nederland.
Allereerst: wanneer is iemand eigenlijk laaggeletterd?
Laaggeletterdheid is de term voor mensen die moeite hebben met lezen, schrijven en/of rekenen. Zij hebben een te laag niveau wat betreft taal en/of rekenen om zelfstandig mee te kunnen doen op de arbeidsmarkt en in de samenleving. Er is overigens een groot verschil met analfabetisme. Dat houdt in dat iemand helemaal niet kan lezen en schijven. Laaggeletterden kunnen dat wél, maar beperkt. Verder hebben laaggeletterden tot drie keer meer moeite met digitale vaardigheden, ofwel het omgaan met een computer of een smartphone.
In hoeverre speelt dit in Nederland?
Er zijn 2,5 miljoen volwassenen in Nederland die laaggeletterd zijn. Daarvan behoren 1,8 miljoen mensen tot de beroepsbevolking. Zo’n 740.000 laaggeletterden zijn 65+. Het is dus écht een grote groep mensen. We horen vaak dat mensen geen laaggeletterden kennen. Maar één op de zeven mensen in Nederland is laaggeletterd. We zouden dus allemaal een laaggeletterde moeten kennen.
Wat zijn kenmerken van laaggeletterden?
Dé laaggeletterde bestaat niet. Het is dan ook lastig om deze groep concreet te omschrijven. Maar we weten wel een aantal zaken. Zo komt het meer voor bij lager opgeleiden en bij vrouwen. Ongeveer 800.000 van alle laaggeletterden heeft een betaalde baan. Vaak zijn dit meer uitvoerende beroepen, zoals productiemedewerker of werk in de schoonmaakbranche, bouw of keuken. Opvallend: door vergrijzing neemt het aandeel oudere laaggeletterden toe. Naarmate we ouder worden, verliezen we namelijk vaardigheden, zoals lezen en schrijven. Ook migratie naar Nederland gaat gepaard met laaggeletterdheid. Mensen die vanuit het buitenland naar Nederland verhuizen hebben Nederlands immers als tweede of derde taal. Veel mensen denken dat dit de grootste groep laaggeletterden is. Maar dat blijkt niet het geval; het merendeel van de laaggeletterden heeft Nederlands als moedertaal.
Tot welke problemen kan laaggeletterdheid leiden?
In onze maatschappij moet je behoorlijk wat informatie begrijpen om goed mee te kunnen doen. En die informatie komt van vele kanten: gemeenten, de Belastingdienst, de woningcorporatie, het ziekenhuis, de verzekerings en energiemaatschappij, je werkgever, de school van je kind(eren), enzovoorts. Als je deze informatie niet goed begrijpt, wat dus voorkomt bij laaggeletterden, dan is het lastig om zelfstandig én volwaardig mee te doen. Laaggeletterden hebben bijvoorbeeld meer moeite om een baan te vinden.
Het schrijven van een sollicitatiebrief en een curriculum vitae opsturen, is voor hen erg lastig. Verder zijn laaggeletterden oververtegenwoordigd bij de groep mensen die aanklopt bij schuldhulpverlening. Veel laaggeletterden hebben geen grip op hun geldzaken. Daardoor stapelen bijvoorbeeld rekeningen zich op. Dan krijgen ze brieven die onduidelijk voor hen zijn en komen ze vervolgens niet in actie. Ook bij gezondheidsinstanties lopen laaggeletterden vaak vast. Je kunt je voorstellen dat het heel belangrijk is dat mensen begrijpen wat er in een brief van een zorgverlener staat, zodat ze bijvoorbeeld op tijd op een afspraak komen, de juiste informatie opsturen en snappen hoe ze medicijnen moeten innemen. Laaggeletterdheid kan dan ook écht gezondheidsproblemen veroorzaken of de problematiek verergeren.
Het lijkt ons erg lastig om daar als laaggeletterde mee om te gaan.
Ja, dat klopt. Het zorgt voor veel stress. Er heerst ook een groot taboe op laaggeletterdheid en er is veel angst en schaamte bij laaggeletterden. Ze komen er niet gemakkelijk voor uit, want ze weten niet hoe anderen daarop reageren. Daardoor houden ze het vaak liever stil. En ze verzinnen veel excuses en smoesjes om maar niet te hoeven lezen en schrijven.
